O ziemi
RZEŹBA TERENU
Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich obejmuje najwyższą część Garbu Lubawskiego. Jest to unikalny zespół form w Polsce północnej. Rzeźba jest najważniejszym walorem tego terenu. Obszar Parku usytuowany jest powyżej rzędnej 165 m n.p.m., osiągając w najwyższym wzniesieniu – Górze Dylewskiej 312,2 m n.p.m. Najniższe miejsca położone są w dolinach cieków wodnych np. w dorzeczy Poburzanki 165 m n.p.m. Charakterystyczną cechą ukształtowania terenu jest wyjątkowo silna dynamika rzeźby terenu, wyrażająca się wielkością lokalnych deniwelacji i intensywnością występowania form morfologicznych. Deniwelacje 40-60 m są powszechne, a nierzadko osiągają 80 m. Spadki na zboczach często przekraczają 25%.
Obszar parku jest jedynym w województwie regionem o tak dynamicznej konfiguracji terenu posiadającym równocześnie cechy węzła hydrograficznego. Stąd wody powierzchniowe odpływają promieniście w różnych kierunkach. Cieki wodne biorą tu swój początek, a ich źródła zlokalizowane są głównie na obrzeżach Parku i w otulinie. Ciekawostką jest to, że teren Parku i otuliny w całości należy do zlewni Drwęcy. Jej dopływy przepływające w granicach Parku to: Dylewka, Poburzanka, Gizela, Sandela, Świniarc, Struga, Mała Wkra.
GEOMORFOLOGIA
Podstawowymi formami morfologicznymi w granicach Parku są pagórki i wzgórza morenowe. Góra Dylewska jest właśnie wzgórzem morenowym. Mniejsze wzgórza i pagórki posiadają najczęściej kształt kopuł. Większe wzgórza mają na ogół płaskie lub faliste powierzchnie oraz strome, rozczłonowane i pocięte parowami zbocza. Kształt poszczególnych wzgórz jest najczęściej wydłużony. W północnej części Parku dłuższe osie wzgórz mają kierunek zbliżony do równoleżnikowego. W pozostałej części wzgórza wydłużone są południkowo. Charakterystycznymi formami w obrębie Parku Krajobrazowego są doliny i rynny wód roztopowych. Biorą one początek w samym centrum Wzgórz Dylewskich i kierują się we wszystkich kierunkach na zewnątrz, najczęściej jednak w kierunku południowym. Odrębnymi formami są najniżej położone zagłębienia wytopiskowe i rynny. Większość tych form jest zabagniona i bezodpływowa. Przykładem formy wytopiskowej jest jezioro Francuskie.
Geneza Wzgórz Dylewskich nie została w pełni wyjaśniona. Wg Kondrackiego i Galona powstały one na styku dwóch płatów lodowca w fazie poznańskiej zlodowacenia wiślanego. Powstanie działu lodowego było uwarunkowane elewacją podłoża trzeciorzędowego do wysokości ok. 100 m nad dzisiejszy poziom morza. Marks w oparciu o przeprowadzone badania wyraża pogląd, że Wzgórza Dylewskie stanowią zespół moren czołowych na tle wyniesienia w obrębie wysoczyzny polodowcowej falistej. Genezę Wzgórz Dylewskich wiąże on z procesami tektonicznymi lub neotektonicznymi. Churski uważa, że Wzgórza Dylewskie powstały w wyniku procesów deglacjacji lodowca w strefie martwego lodu. Konfiguracja terenu powstała na skutek wytapiania się brył martwego lodu, dzięki czemu utworzyły się zagłębienia. Kształt i wielkość poszczególnych form Wzgórz Dylewskich jest efektem zarówno akumulacji, jak i wytapiania się ogromnych brył lodu. Woda z wytapiających się brył lodu tkwiących we Wzgórzach Dylewskich dała początek dolinom wód roztopowych. We wnętrzu Wzgórz są one głęboko wcięte. Wychodząc na zewnątrz łączą się w szersze formy i dają początek równinom wód roztopowych.
fot. Maciej Rodziewicz
