fot. K. Skrodzki
Zamek w Szymbarku
Zamek, który nie chciał płonąć
Prawie każdy mieszkaniec Pojezierza Iławskiego wie, że gdzieś tam, w okolicach Iławy, na zachód od kompleksu Lasów Iławskich, nad Jeziorem Szymbark, znajdują się pokaźnych rozmiarów ruiny zamku i towarzyszące im pozostałości wiekowych budynków gospodarczych. Wszystko to otacza od zachodu zdziczały park, gdzie po ogrodowych stylizacjach nie ma już śladu. Jednak imponujących rozmiarów dęby i buki (w wielu przypadkach pomniki przyrody) nadają temu miejscu nadal specyficzny, niemal magiczny klimat.
Cofnijmy się teraz w czasie o jakieś 700 lat, do drugiej połowy XIV wieku…
Inicjatorzy i fundatorzy budowy nowego zamku (kapituła pomezańska czyli instytucja kościelna) nieprzypadkowo wybierają wzniesienie nad jeziorem. Wcześniej znajdował się tam gród pruski, co już wskazywało, że walory obronne miejsca są znaczące. Zapewne o takie głównie chodziło, gdyż poza tym do wszystkich ówczesnych ośrodków urzędowych i handlowych było z Szymbarka dosyć daleko. Zamek powstaje etapami, gdzie najpierw pełni funkcję jedynie obronną, by z czasem, doskonalony i rozbudowany przyjąć rolę castellum – twierdzy będącej jednocześnie rezydencją duchownych wysokiej rangi. Ostatecznie posiada aż 10 wież, z których każda ma inny wygląd. Docelowo ma ich być 12, ale dwie ostatnie nigdy nie będą ukończone, do naszych czasów przetrwają jedynie ślady ich fundamentów. O jego rozmachu świadczy fakt, że wielkością ustępuje tylko zamkowi w Malborku.
300 lat burzliwych dziejów sprawia, że zamek jest niszczony (chociaż właściwie w tym okresie nigdy nie został całkowicie zniszczony), przechodzi z rąk do rąk, staje się świecką rezydencją rodową, która stopniowo zatraca już swój charakter obronny na rzecz wygody mieszkańców, budowlanego postępu technologicznego i ówczesnych trendów architektonicznych. Zostaje wtedy pozbawiony mostu zwodzonego na rzecz mostu murowanego wspartego na ozdobnych arkadach. Powstaje ogród z oranżerią (ozdobną szklarnią z roślinami ciepłolubnymi). W 1699 roku przechodzi ostatecznie we władanie najpotężniejszego rodu Prus Wschodnich – Finck von Finckenstein. Są to lata jego świetności i kolejnych przemian. Poza licznymi przebudowami wnętrz zamkowych ogród staje się parkiem krajobrazowym, czyli mimo pieczy ogrodnika i architekta podziwiamy roślinność w układzie zbliżonym do naturalnego. Dookoła zamku powstają liczne budynki folwarczne, a przy zachodnich murach nawet korty tenisowe. Na początku XX wieku kolejne prace remontowe nadzoruje już sam konserwator zamku w Malborku, któremu udaje się uchronić ostatnie pierwotne cechy budowli przed całkowitą przebudową.
Dobry czas kończy się dla zamku w 1945 roku z końcem II wojny światowej. Imponująca budowla, której 7 wieków burzliwej historii nie dało rady, zostaje doszczętnie strawiona przez ogień podłożony przez żołnierzy wojsk sowieckich. Wcześniej plądrują i niszczą między innymi 52 pokoje, potężną bibliotekę, salę teatralną. Podobno ogień podkładany był dwa razy. Za pierwszym razem zamek nie chciał się palić. Gdy jednak pożar ostatecznie wybuchł, był tak potężny, że dachówki eksplozjami wyrzucane były na odległość niedalekiego Ząbrowa.
Po wojnie zamek w Szymbarku podzielił los wielu majątków w naszym regionie. Był niszczony i rozkradany. W latach 60’ częściowo zabezpieczono ruiny poprzez zadaszenie wieży bramnej, ale też ujęto wiele materiału budowlanego, przez co zniszczono kolejne partie murów ocalałych z pożaru. Późniejsze próby odbudowy kończyły się niepowodzeniem ze względu na koszty, jednak w pewnym stopniu zahamowały proces niszczenia ruin.
Fundacja Zamek Szymbark uruchomiła stronę internetową, poprzez którą zwiedzać można czternastowieczny zamek oraz otaczający go park.
Oprócz wirtualnego zwiedzania, twórcy strony zapraszają do realnego odwiedzenia okolic zamku, punktów widokowych, czy cmentarza rodu von Finckenstein.
Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia portalu. Cieszymy się, że powstają tak ciekawe inicjatywy, jak ta udostępniona przez Fundację Zamek Szymbark.
W tym roku Przewodnik rozwinął się o wersję anglojęzyczną oraz został dostosowany do potrzeb osób niesłyszących i niewidzących.
fot. Kazimierz Skrodzki
