O ziemi
Rzeźba tego terenu ukształtowana została głównie w plejstocenie, a dokładniej w czasie ostatniego zlodowacenia bałtyckiego, w fazie recesyjnej stadium pomorskiego. Dalsza ewolucja krajobrazu nastąpiła po ustąpieniu lądolodu – w holocenie. Procesy rzeźbotwórcze zachodzą również w czasach współczesnych człowiekowi. Krajobraz jest, więc stosunkowo młody, liczy zaledwie kilkanaście tysięcy lat.
W stadium pomorskim zlodowacenia bałtyckiego lądolód z terenu Polski północno-wschodniej wycofywał się w kierunku północno-zachodnim, dzieląc się jednocześnie na mniejsze płaty lodowe zwane lobami: wiślanym i mazurskim. Z głównego lobu wiślanego wyodrębnił się lob drugorzędny – małdycki. Wpłynął on w znacznym stopniu na morfologię Pojezierza Iławskiego.
W granicach Parku znajdują się dwa rozległe obszary sandrowe, czyli równiny akumulacyjne zbudowane ze żwirów i piasków. Zostały one usypane przez rzeki proglacjalne wypływające u czoła lodowca. Pomiędzy Dzierzgoniem i Iławą znajduje się tzw. sandr iławski, a pomiędzy Morągiem i Ostródą – sandr ostródzki. Występują one, co najmniej na dwóch poziomach -100 i 116 m n.p.m. Sandr iławski nachylony jest z północy ku południowi. Część północna charakteryzuje się bardziej urozmaiconą rzeźbą niż południowa.
Pagórkowatość tego terenu związana jest z dłuższymi postojami lądolodu, głównie stadium pomorskiego, ponieważ starsze formy w znacznym stopniu zostały przekształcone. Ślady stadium poznańskiego wyraźnie widoczne są tylko w południowej części Parku. Moreny czołowe na terenie Parku tworzą kilka ciągów przebiegających z południowego- zachodu ku północnemu- wschodowi. Najwyraźniejsze wały występują na północny wschód od Karpowa i w okolicach Starego Dzierzgonia.
Na terenie PKPI występuje przede wszystkim morena denna falista, rzadziej spotykana jest płaska i pagórkowata. Wysoczyzna moreny dennej wykształciła się głównie w peryferycznych częściach Parku i w jego otulinie.
Ozy i kemy na terenie Parku występują sporadycznie. Największe ozy występują wzdłuż północno-zachodniego brzegu Jezioraka Dużego, a także w okolicach Olbrachtowa i Jeziora Szymbarskiego. Najwyraźniejsze kemy występują w okolicy Olbrachtówka, Olbrachtowa i Gardzienia.
Rzeźbę terenu urozmaicają rynny subglacjalne, doliny oraz różnego kształtu obniżenia terenu pochodzenia erozyjnego lub wytopiskowego. Współcześnie częściowo wypełnione są wodami jeziornymi. Na terenie Parku największa jest rynna Jezioraka, obejmująca jeziora: Rucewo Wielkie, Rucewo Małe, Płaskie, Jeziorak Duży. Stosunkowo duża jest także rynna siemiańsko-gardzieńska, w której znajdują się jeziora: Jasne, Urowiec, Osa i Gardzień oraz rynny Jeziora Szymbarskiego i jeziora Silm.
W holocenie nastąpił rozwój sieci rzecznej oraz ewolucja den dolin. Powstały także równiny akumulacji torfowiskowej i jeziornej. Największe z nich wykształciły się w okolicach jeziora Gaudy, a także pomiędzy jeziorami Piotrkowskim i Januszewskim.
Na obszarze PKPI dominują wysokości 100 -120 m n.p.m., najwyżej wzniesiony punkt -137,6 m n.p.m. znajduje się na południowy-zachód od Karpowa, zaś najniżej – ok. 92,0 m n.p.m., w okolicy jeziora Gaudy.
fot. Maciej Rodziewicz
